Berbat haber bağımlılığı mı, haberden kaçma davranışı mı?

Sosyal medyada daima olarak makûs haberleri okumaya devam etmek için kullanılan ‘kötü haber bağımlılığı’ olgusunun bilhassa koronavirüs pandemisi devrinde öne çıktığını belirten uzmanlar, bu davranışın temelinde hayatta kalma sisteminin bir gereği olarak tehlikelerden evvelce haberdar olma gereksinimi olduğunun altını çiziyor. Kimilerinde ise bu durumun bilakis haberden kaçınma davranışının ortaya çıktığını kaydeden Doç. Dr. Gül Esra Atalay, her iki durumun da hakikat haber alma hakkının önünde birer mani olduğunu ve kesinlikle uğraş etmek gerektiğini söyledi.

Üsküdar Üniversitesi İrtibat Fakültesi Gazetecilik Kısmı öğretim üyesi Doç. Dr. Gül Esra Atalay, makus haber bağımlılığına ait değerlendirmede bulundu.

“Kötü haber bağımlılığı” pandemi sürecinde öne çıktı

Kötü haber bağımlılığı kavramının, “sosyal medyada daima olarak makûs haberleri okumaya devam etmek” için kullanıldığını kaydeden Doç. Dr. Gül Esra Atalay, bu kavramın bilhassa koronavirüs pandemisi periyodunda gündeme geldiğini söyledi. Makûs haber bağımlılığının aslında yeni bir olgu olmadığını söz eden Doç. Dr. Gül Esra Atalay, “Gazetecilikte düzgün bilinen bir kelam vardır: ‘Kan varsa manşet olur.’ Bu kelam dehşet verici, makûs, tehlikeli hususları içeren haberlerin her vakit ilgi çektiğini anlatmak için kullanılır. Türkçe’de ‘Kötü haber bağımlılığı’ ya da ‘felaket kaydırması’ olarak kullanılmaya başlanan ‘doomscrolling’ kavramı da aslında birebir olguyla ilgilidir.” dedi.

Sürekli makûs haber tasa ve tasayı artırabilir…

Özellikle telaş, kaygı ve panik periyotlarında hayatta kalma sistemimizin bir gerekliliği olarak tehlikelerden evvelden haberdar olma gereksinimimizin arttığını vurgulayan Doç. Dr. Gül Esra Atalay, “Dolayısıyla toplumsal medyayı da kelam konusu telaş, kaygı ya da paniğe neden olan mevzular hakkında edinebildiğimiz kadar fazla bilgi edinmek ve kendimizi hazırlamak için kullanıyoruz. Bu davranışın iki beklenen sonucu var: Berbat haberleri okuyarak kendimizin ve sevdiklerimizin yeterli ve inançta olmalarına sevinebilir, münasebetiyle bir karşılaştırma yaparak avantajlı konumumuzu görmekten haz duyabiliriz. Öte yandan daima makûs haberleri okuyarak telaşlarımızı, korkumuzu artırabiliriz.” diye konuştu.

Olumsuz haberler ilgi çektiği için çok yer alıyor

Olumsuz haberlerin haber kuruluşları açısından düşünüldüğünde ilgi çekmek emeliyle kullanıldığını belirten Doç. Dr. Gül Esra Atalay, “Haber kuruluşları özünde kar elde etme güdüsüyle hareket eden yapılar oldukları için, okuyucuların daha fazla ilgisini çekebilecek, daha çok tık alacak haberleri mümkün olduğunca çok kullanmayı tercih ediyorlar. Rastgele bir haberi mümkün olduğunca sansasyonel, kaygı verici, endişe yaratıcı formda vermek de okuyucuların ilgisini çekmek için kullanılıyor. Berbat haber bağımlılığı içerisindeki okuyucu, bu cins haberleri bilhassa arayıp bulabilir ya da bu cins haberlerle karşılaştığında okumayı bırakamayabilir.” dedi.

Sosyal medyanın algoritmaları da tesirli oluyor

Bu fenomenin bilhassa günümüzde bu derece yaygınlaşmasının en değerli sebebinin, toplumsal medya mecralarının dayandığı teknolojik alt yapıda aramak gerektiğini söyleyen Doç. Dr. Gül Esra Atalay, “Kullanıcı tecrübesini güzelleştirmek ve kullanıcıları daha uzun müddet platformlarda tutmak için toplumsal medya mecralarında yer alan algoritmalar, daima olarak ilgilendiğimiz, okuduğumuz içeriklerin benzerilerini karşımıza çıkartmak suretiyle, bizleri filtre balonlarına hapsetmektedir. Münasebetiyle algoritmaların kimsenin görmezden gelemeyeceği olumsuz haberleri daha olumlu bir habere tercih edeceğini varsayım etmek güç değil. Berbat haber bağımlılığı algoritmaların bu tercihi münasebetiyle da besleniyor ve bireyleri tesiri altına alıyor.” dedi. 

Haberden kaçma davranışı da ortaya çıkabiliyor

Sürekli olarak makûs haberlere maruz kalmanın George Gerbner’in söz ettiği üzere “acımasız dünya sendromu”na da yol açtığını kaydeden Doç. Dr. Gül Esra Atalay, birtakım bireylerde de makûs haber bağımlılığının bilakis haberden kaçınma davranışının görülebildiğini söyledi. Doç. Dr. Gül Esra Atalay, şöyle devam etti: “Kötü haber bağımlılığı nedeniyle bireyler içinde yaşadıkları dünyayı olduğundan daha makus bir yer olarak algılayabilirler, korku ve telaşları artabilir. Lakin elbette pandemi, terör, savaş ya da bunlar üzere kaygı verici olaylar karşısında bireylerin verdikleri tek reaksiyon makus haberlerin bağımlısı olmak değil. Bunun tam aykırısı de kelam konusu olabiliyor. ‘Haberden kaçınma davranışı’ olarak kavramsallaştırılan bir öbür reaksiyon daha kelam konusu. Reuters Gazetecilik Çalışmaları Enstitüsü’nün 2022 yılı Dijital Haber Raporunda da görüldüğü üzere birçok farklı ülkedeki okurlar savaş ya da pandemi üzere olumsuz mevzulara dair haberleri görmekten bilhassa kaçınıyor. Haber kuruluşlarına olan itimadın azalmasıyla bu kaçınma davranışında artış görülüyor.  Bu da dehşet ve korkuyla baş etmenin bir öteki yolu: Dünyada ya da etrafımızda olumsuz gelişmeler olduğunda adeta gözlerimizi kapatmak ve kabuğumuza çekilmek…”

Her iki durumla da mücade etmek gerekiyor

Hem makus haber bağımlılığının hem de haberden kaçınma davranışının içinde yaşadığımız dünyada neler olup bittiğini öğrenme, bilgi edinme ve ömrümüzü bu bilgiler ışığında düzenlememize hizmet eden haberle sağlıklı alaka kurma biçimleri olmadığını vurgulayan Doç. Dr. Gül Esra Atalay, “Dolayısıyla yanlışsız haber alma hakkımızın önünde birer pürüz teşkil ediyorlar. Bu nedenle bu durumlarla gayret etmek gerekiyor.”uyarısında bulundu.

Kötü haber bağımlılığında farkında olmak önemli

Bu çabayı verirken yapılması gerekenlere de değinen Doç. Dr. Gül Esra Atalay, “Kötü habere bağımlı hale geldiğimizi, toplumsal medyada olumsuz haberleri okumaktan kendimizi alıkoyamadığımızı düşünüyorsak bunu fark etmek bile epey kıymetli. Bu durumun korkularımızı artıracağını, bize yararının dokunmayacağını bilerek bu davranışa her yöneldiğimizde bu farkındalıkla hareket etmek bu bağımlılıktan kurtulmak için kıymetli bir birinci adım.” dedi.

Gelişmeler haber kuruluşlarının web sitelerinden takip edilebilir

Doç. Dr. Gül Esra Atalay, tekliflerini şöyle tamamladı: 

“Sosyal medyada haber tüketirken daima emsal mevzular hakkındaki paylaşımlara tıklamak yerine gündemle ilgili birden fazla mevzuya dair haberlere yönelmeye çalışmak, gerekirse dijital mecralardaki haber tüketimimizi toplumsal medya mecraları yerine haber kuruluşlarının web sitelerinden yapmak, böylelikle daha çeşitli bahis başlıklarındaki habere ulaşmak da alabileceğimiz bir diğer tedbir. Şayet toplumsal medya mecralarındayken ekranımızı daima olarak makus haberleri okumak için kaydırmaktan vazgeçemiyorsak taşınabilir cihazlarımızda toplumsal medya platformları için ekran müddetleri belirleyerek buralarda geçirdiğimiz süreyi kısıtlamak hasebiyle algortimaların da beslediği felaket haberleri zincirinden kopmak, dünyayı daha gerçekçi halde görmemize imkân verebilir.”

Kaynak: (BYZHA) – Beyaz Haber Ajansı