İran Cumhurbaşkanı Reisi, Çin-Arap yakınlaşmasının arttığı dönemde Pekin’i ziyaret ediyor

İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, Çin’in Arap dünyası ile bağlarını yeni bir seviyeye yükselttiği devirde Pekin’e resmi ziyaret gerçekleştiriyor.

Çin Dışişleri Bakanlığından yapılan açıklamada, Reisi’nin, Devlet Lideri Şi Cinping’in davetiyle, 14-16 Şubat’ta Çin’i ziyaret edeceği bildirildi.

İran Cumhurbaşkanı’nın bugün başlayacak ziyareti, geçen yılın sonunda Riyad’da düzenlenen Çin-Körfez İşbirliği Kurulu Tepesi’nin ortak bildirisinde Basra Körfezi’nde egemenlik ihtilaflarına ait İran’ın yansısını çeken tabirlerin yer alması nedeniyle Tahran ve Pekin ortasında yaşanan gerginliğin akabinde birinci üst seviye temas olacak.

Çin idaresi, ziyareti, Arap ülkeleriyle yakınlaşmanın Orta Doğu’da klâsik ortağı İran ile ilgilerine verebileceği muhtemel ziyanı telafi etme ve istikrar kurma eforu olarak görüyor.

Çin ile İran’ın bölgesel rakibi ve hasmı Suudi Arabistan ortasında Aralık 2022’de Riyad’da stratejik iştirak muahedesinin yanı sıra savunma, güç ve teknoloji üzere çok sayıda alanda işbirliği mutabakatları imzalandı.

Devlet Lideri Şi’nin Aralık 2022’de yaptığı Riyad ziyaretinde birinci defa düzenlenen Çin-Arap Ülkeleri Tepesi ve Çin-Körfez İşbirliği Örgütü Tepesi, Pekin ile Arap dünyası ortasındaki diyaloğu yeni bir seviyeye yükseltti.

Zirve ortak bildirisinin yol açtığı gerginlik

İran, Çin-Körfez İşbirliği Kurulu Tepesi sonrasında yayımlanan ortak bildiride, İran’ın denetimindeki, Birleşik Arap Emirlikleri’nin (BAE) de hakimiyet tezinde bulunduğu Basra Körfezi’ndeki Ebu Musa, Büyük Tunb ve Küçük Tunb adalarına dair ihtilafın müzakere yoluyla çözülmesine ait sözlerin yer almasına reaksiyon gösterdi.

İran ortak açıklamaya reaksiyon olarak, Çin’in Tahran Büyükelçisi’ni Dışişleri Bakanlığına çağırdı.

İran Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Nasır Kenani, “İran, bu adalar üzerindeki rastgele bir iddiayı iç işlerine ve topraklarına müdahale olarak kıymetlendiriyor ve şiddetle kınıyor.” tabirlerini kullandı.

Konuyla ilgili Çin’in Tahran Büyükelçisi Çang Hua’nın Dışişleri Bakanlığına çağrıldığını belirten Kenani, İran’ın “şiddetli memnuniyetsizliğinin” Büyükelçi’ye iletildiğini bildirdi.

Devlet Lideri Şi, olayın akabinde durumun kalıcı gerginliğe dönüşmesini önlemek için Başbakan Yardımcısı Hu Çunhua’yı sonraki hafta İran’a gönderdi.

Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Vang Vınbin, Hu’nun Tahran’daki temaslarına ait, “Çin, pratik işbirliğinin sağlam ve istikrarlı gelişimi için İran ile birlikte çalışmayı sürdürecek. Başbakan Yardımcısı Hu’nun ziyaretinin Çin-İran kapsamlı stratejik iştirakinin derinleştirilmesinde olumlu rol oynayacağına inanıyoruz.” tabirlerini kullandı.

“Kapsamlı stratejik ortaklık”

Çin, İran ile alakalarını “kapsamlı stratejik ortaklık” sözüyle tanımlıyor. İki ülke, Mart 2021’de “siyasi, stratejik ve ekonomik bağlarını” güçlendirmek üzere 25 yıl vadeli işbirliği mutabakatına imza atmıştı. Muahede kapsamında 2022 sonuna dek 16 mutabakat zaptı imzalandı.

Çin, İran’ın en büyük ticari ortağı pozisyonunda bulunuyor. İki ülke, güç, ulaştırma, tarım, ticaret ve altyapı yatırımları alanlarında işbirliği yapıyor.

Çin Gümrükler Genel Yönetiminin datalarına nazaran, İran ile Çin’in ticaret hacmi 2022’de yıllık yüzde 7 artışla 15,79 milyar dolara ulaştı.

Çin’in İran’a ihracatı yıllık yüzde 14 artarak 9,44 milyar dolara çıkarken, İran’ın Çin’e ihracatı 8,25 milyar dolar oldu. Bunun 1,9 milyar dolarını petrol ve doğal gaz oluşturdu.

Pekin, ayrıyeten İran’ın Şanghay İşbirliği Örgütüne (ŞİÖ) üye olmasını da destekliyor. Eylül 2022’de Özbekistan’ın Semertkant kentindeki doruğunda Tahran’ın tam üyelik süreci başlatıldı.

Çin Devlet Lideri Şi, İran Cumhurbaşkanı Reisi ile tepe marjında yaptığı görüşmede, “Çin’in İran ile ilgilerini stratejik ve uzun vadeli perspektiften gördüğünü”, “İran ile ŞİÖ çerçevesinde daha yakın eş güdüm ve işbirliği için birlikte çalışmaya hazır olduklarını” söz etti.

Çin, Orta Doğu’da tesirini artırma arayışında

Pekin idaresi, Washington’ın kendisini “uzun vadeli en değerli tehdit” olarak nitelediği ve global stratejisinde tartısını Asya-Pasifik bölgesine kaydırdığı bir devirde, ABD’nin uzun yıllar bölgesel gelişmeleri biçimlendiren aktör olduğu Orta Doğu coğrafyasında tesirini artırma arayışında.

Ancak Çin’in, bölgedeki klasik müttefiki İran ile alakalarını birebir seviyede geliştirmeye çalıştığı Suudi Arabistan ve Arap müttefikleri ortasında istikrarları gözetmesi gerekiyor.

İran’daki iç karışıklık, Tahran’ın Ukrayna Savaşı’ndaki tavrı ve Rusya’ya askeri yardımları, Çin’in bölgedeki öteki güç ortakları ile ihtilafları, bağlantıları zora sokma riski barındırıyor.

Çin, İran ve Körfez ülkeleri ile münasebetlerinin “pratik işbirliği ile sonlu olduğu” ve “üçüncü tarafları amaç almadığını” vurgulasa da bölge ile artan bağları nedeniyle uyuşmazlık ve düşmanlığa yol açacak meselelerle karşıya kalabilir.

“Çin, ‘büyük güç’ oyununa girmemeli”

Çin Çağdaş Memleketler arası Alakalar Enstitüsü Orta Doğu Çalışmaları Kısmı Yöneticisi Niu Şinçun, 7 Şubat’ta toplumsal medya hesabından yayımladığı makalede, Çin’in Orta Doğu ülkeleri ile ekonomik ve teknolojik işbirliğine odaklanarak, ABD ile “büyük güç oyunu” içine çekilmekten kaçınması gerektiğini savundu.

Pekin’in Orta Doğu siyasetinin kısa vadede stratejik yahut askeri bağlardan çok ekonomik alakalara odaklanacağını öngördüğünü tabir eden Niu, Çin’in Körfez ülkeleri ile güç ilgilerini geliştirmesini önererek, ABD ile bölge ülkeleri ortasındaki bağlantıların aşınmasıyla Çin para ünitesi yuan ile ticaretin hakim olabileceğine dikkat çekti.

Niu, Çin’in İran ve öteki Orta Doğu ülkeleri ile münasebetlerini hassasiyetle yönetmesi ve bir istikrar bulması gerektiğini vurguladı.