Pera Müzesi’nin yeni standı: “Paula Rego: Öykülerin Hikâyesi”

Pera Müzesi, figüratif sanatı tekrar tanımlayan eşsiz bir sanatkarın yapıtlarına konut sahipliği yapıyor. Paula Rego: Öykülerin Hikâyesi adlı stant, Rego’nun fotoğrafını birinci sefer, bu derece kapsamlı biçimde İstanbullu sanatseverlerle tanıştırıyor. Geçtiğimiz haziran ayında 87 yaşında ömrünü yitiren Rego, sanatının tüm evrelerini temsil eden yapıtlarını son olarak Tate Britain’da düzenlenen retrospektifte sergiledi. Portekiz’de doğan, Londra’da sanat tahsili gören, ismini Avrupa’nın en büyük sanatkarları ortasına yazdıran Paula Rego’nun işleri bu yılki Venedik Bienali’nde de yer aldı.

Paula Rego’nun yapıtları, Tate Britain retrospektifi ve Venedik Bienali’nin çabucak akabinde bu defa İstanbul’a, Suna ve İnan Kıraç Vakfı Pera Müzesi’ne konuk oluyor. Paula Rego: Hikâyelerin Hikâyesi başlıklı stantta, masumiyet ve tecrübesi bir ortada sunan, derin manalar ve anlatıların gizlendiği fotoğraflar, izleyiciyi büyülü bir alana davet ediyor. Küratörlüğünü Alistair Hicks’in üstlendiği stantta, sanatkarın yağlıboya, pastel, karakalem ve akrilik fotoğrafları ile yerleştirmeleri yer alıyor. Rego’nun hem şahsî hem de toplumsal çabayı odağına alan 1960’lı yıllara ilişkin erken devir işlerini, 1990’larda ürettiği tek figürlerden oluşan, güçlü anlatımlara sahip büyük uzunluk fotoğraflarını ve 2000 yılından sonra ürettiği katmanlı sahnelerden oluşan çalışmalarını bir ortaya getiren stant, 30 Nisan 2023’e dek sürecek.

Sınırsız hayal gücü ile bir devrimci
Serginin ismi, Lizbon’un bir ucunda bulunan, Rego’nun yapıtlarını barındıran Cascais’deki müzenin isminden ilham alıyor: “Hikâyeler Evi”. Standın küratörü Alistair Hicks, “Rego’nun kendisi de küçük bir öyküler evidir” diyor ve ekliyor: “Rego’nun kıssası erkeklerin yönettiği faşist bir devlette doğan bir kız çocuğuyla başlar. Genç bir bayan olarak Britanya’nın en kibirli ve klasik sanat okulunda eğitim görmüştür. Erken yaşta otoriteyi ve onu kendi dünyasının himayesinde altüst etmenin hazzını öğrenmiştir.”

Olağanüstü hayal gücüne sahip, bayanların temsil edilme biçiminde ihtilal yaratan ve doğrularından ödün vermeyen Portekizli sanatçı Paula Rego, yapıtlarının birçoklarında ferdî tabiatını, kök saldığı sosyopolitik bağlamı, baskı, otorite ve kurumsal şiddet üzere temaları öne çıkarıyor. 

Küratör Alistair Hicks, bir eleştirmenin, sanatkarın Lizbon’da Galeria de Arte Moderna’daki birinci standı hakkında “hayvansı, kötücül, harikulade bir şok” yorumunu yaptığını anımsatıyor ve “Rego’nun çalışmaları cinsellik ve güç ortasındaki tiksindirici alakayı tam on ikiden vuruyor” diyor.  

Paula Rego doğduğunda Portekiz’i diktatör Salazar yönetiyordu. Hayatının 35 yılı boyunca bu durum değişmedi ve Cumhuriyetçi olan ailesinin ve Rego’nun hayatını kıymetli ölçüde etkiledi. Rego söyleşilerinden birinde, “En sevdiğim temalar güç oyunları ve hiyerarşiler” diyor: “Hep başlarındakini altüst etmek, heyeti tertibi bozmak, kahramanları ve budalaları değiştirmek istiyorum. Şayet kıssa ‘verilmişse’ kendi tecrübeme uygun hale getirmek ve şoke edici olmak için onu değiştiriyorum. Öyküleri sevmekle birlikte onların altını oymak istiyorum, tıpkı sevdiğiniz beşere ziyan verme isteği üzere.”

Alistair Hicks, Rego’nun sanatın ana aksına kıssaları tekrar dahil etmesinin kıymetine dikkat çekiyor ve bunu “önemli bir feminist katkı” olarak yorumluyor: “1952 yılında Slade’deki en genç öğrenciyken, Rego’ya sırf öğretim kurallarına nazaran katiyen yasak olan öyküleri resmetme müsaadesi verilmişti, çünkü hocaları onun ‘şapşal bir genç kız’ olduğunu, önemli işleri erkek öğrencilerin yapacaklarını düşünüyorlardı.”

Bu anlayış, bayan sanatkarlara ve genel olarak bayanlara karşı önyargının bir yansımasıydı. Erken çağ kültürlerinin birçoklarında bayanlar öykünün koruyucusuydu. Kıssayı kuşaktan kuşağa aktarmak onların misyonuydu ve bayan öyküleri uzun vakittir “dedikodu” olarak küçümseniyordu. Hicks, “Hikâyenin yasaklanması, erkeklerin bayanları eşit şartlardaki sanatkarlar olarak rekabet etmekten alıkoymaya çalışmalarının birçok yolundan sırf biriydi. Anlatılan ve yine anlatılan her kıssa ise, evvelce saptanmış yollardan ayrıldığımızda dünyanın ne kadar güçlü olduğunu göstermeye yardımcıdır. Rego’ya ‘Otur!’ denmiş olabilir. Ama hiçbir şey Rego’nun zihnini ve akabinde gelen kalemini denetim edemezdi” diyor.

Paula, çocukluğundan itibaren büyükannesi ve teyzesi başta olmak üzere, etrafındaki bayanların ona aktardığı kıssalarla büyümüştü; standın küratörü Alistair Hicks’in tarifiyle, kıssalar deniziyle besleniyor, fotoğraflarından öyküler dökülüyordu.

Hicks, Paula Rego’nun 17 yaşında genç bir öğrenci olarak University College London’ın sanat okulu Slade’e geldiğinde var olan ortamı şöyle tanımlıyor: “Ellili yılların öykülerle münasebeti karmaşıktı, çünkü ‘sanat sanat içindir’ öğretisinden, sanatın mutlak hoşluk takıntısından ‘anlamın estetiği’ne gerçek bir hareket vardı. Kıssalar uzun vakitten beri manası resmetmenin yararlı bir aracı olmuştur. Francis Bacon bunu görmüş, ama vaktin yobazlığı yüzünden Yunan mitos’unun daha büyük görkeminin peşinden koşmuştur. Rego resme kandırmaca, hikâyeleme pozisyonunu tekrar kazandırarak kıymetli bir feminist katkıda bulunmuştur.”

Paula Rego her ne kadar kendisi için “bir cins eski moda feministim” dese de Alistair Hicks bunun yanlışsız olmadığını belirtiyor: “Sonsuz sayıda irkiltici, çelişkili öyküsü olan çağdaş ve açık fikirli bir feministti. 1980’lerde açılmış, kendi zayıflıklarını, fantezilerini ve engellenişlerini kullanmayı öğrenmişti. Onu depresyon ve kürtajla yüzleşmeye götüren yolda yürüdü.”

2000’lerin başında Rego’nun kürtaj sorununu ele aldığı bir dizi fotoğraf, Portekiz’de kürtajın yasallaşması için yapılan referandumla ilişkilendirildi. Bu fotoğraflar kampanyada aktif bir biçimde kullanıldı ve sonunda yasa değişti. Devrin Portekiz Cumhurbaşkanı, Rego’nun fotoğraflarının sonuca olan tesirini şöyle tanımladı: “Bu tipten şeylerle devam edemeyeceğimizi göstermenin harikulade bir yoluydu.”

Birleşik Krallık Başkonsolosluğu, British Council, Portekiz Ankara Büyükelçiliği ve Camoes Enstitüsü’nün dayanağıyla gerçekleşen standın seçkisinde, Rego’nun aile ve şahsî koleksiyonunun yanı sıra British Council Sanat Koleksiyonu, Gulbenkian Vakfı Koleksiyonu, Casa Das Historias Koleksiyonu, Ostrich Arts Ltd, Victoria Miro Galeri Koleksiyonu ve Leeds City Sanat Galerisi üzere kıymetli sanat kurumlarından eserler yer alıyor. 

Sergi ve katalog dizaynını PATTU’nun üstlendiği Paula Rego: Kıssaların Hikâyesi, 30 Nisan 2023 tarihine kadar Pera Müzesi’nin 4. ve 5. kat stant salonlarında ziyarete açık olacak.

Pera Müzesi Salı’dan Cumartesi’ye 10.00-19.00, Pazar günleri 12.00-18.00 saatleri ortasında gezilebilir. Cuma günleri “Uzun Cuma” kapsamında 18.00-22.00 ortası tüm ziyaretçiler, Çarşamba günleri ise “Genç Çarşamba” kapsamında tüm öğrenciler müzeyi fiyatsız ziyaret edebilir.

Kaynak: (BYZHA) – Beyaz Haber Ajansı