Toprağından tarih fışkıran vilayet: Niğde! Kalıntılar binlerce yıl öncesine işaret ediyor

M.Ö. 30 – M.S. 395 yıllarını kapsayan Roma bölümünde Niğde bölgesi tarihinin en kıymetli pozisyonlarından birini yaşamıştır. Bu periyotta Tyana (Kemerhisar Kasabası) etrafında ağır bir yapılaşma görülür. Saraylar, mabetler, su kemerleri ve yerleşim üniteleriyle epeyce büyük bir kent pozisyonuna getirilmiştir. M.S. 395 yılında ise Anadolu Bizans hükümdarlığı altına girmiştir. Bilhassa Kapadokya ve Ihlara Bölgesi bu periyodu yansıtır. Niğde bölgesi Bizans hükümdarlığında iken Sasani, Pers ve Arapların istilalarına uğramıştır. Tyana kenti 931 yılındaki Arap İstilası sonucu büyük ölçüde yıkılmıştır. İşte Anadolu Selçuklu ve Osmanlı İmparatorluğu’ndan da birçok yapıtın bulunduğu Niğde’nin en pahalı tarihi hazineleri ve tarihçeleri;

TYANA HAFRİYATI

Bu alanlardan Roma Hamamı, Aquadükt ve Rezevuar, hafriyatta alınan sonuçlara nazaran epeyce eskiye dayandıkları, Caracalla ve Julia Domna?nın “Tyana?da M. S. 1. yy.da doğmuş olan Apollonius’a ve onun hayatına verdikleri kıymet nedeniyle kentin onurlu ve gelişmiş bir yerleşme olması için harcadıkları uğraşlar dahilinde yapılmış oldukları anlaşılmaktadır.

Kazı çalışmaları, Güneydeki hamam kompleksi,Su toplama rezervuarı (kuzey doğu tarafta ve yaklaşık 5 Km uzaklıkta) Su kemeri (Aquadükt) sütunlar, Hafriyat çalışmalarının öbür bir kısmı aquadükte su sağlayan rezervuarda dağıtım kanallarına ilişkin iki taş ortasındaki yarıklarda gerçekleştirilmiş ve bu alanda çok sayıda metal para (bunlardan birçoğunun toprak altındaki gözle görünmeyen son uzantısına kadarki alan. Höyüğün kuzeyindeki kemerlerin son bulduğu yamaçta sürdürülmüştür.

ROMA HAVUZU

Niğde İli, Bor İlçesi, Bahçeli Kasabası kuzeyinde kasaba merkezine yaklaşık 3 kilometre uzaklıkta yer almaktadır. Roma Devri’nde Trojan ve Hadrian Devri’nde M.S. 2’nci yüzyılda inşa edilmiştir. Havuz düzgün kesme taş bloklarla inşa edilmiş, dikdörtgen planlı olup, 65×22,5 metre ölçülerindedir. Havuzun altından kaynayan su, oluşturulan kemerler vasıtasıyla Antik Tyana (Kemerhisar) Kenti’ne ulaştırılıyordu. Devir periyot tamirlere gidilmiştir. Yepyeni özelliğini büyük ölçüde korumaktadır.

TYANA ÖREN YERİ VE SU KEMERLERİ

Tyana Ören Yeri ve Su Kemerleri Antik Tyana örenleri, Bor ilçesi, Kemerhisar Kasabası’ndadır. Ören yeri kasabanın büyük birbölümünün altında kalmıştır. Kasabanın türlü yerlerinde çeşitli durumlarda bulunan kıymetli heykeltıraşlık eserler ve ören yerinde yapılan bilimsel hafriyatlar sonucunda çıkan eserler ve mimari kesimler Niğde Müzesi’nde sergilenmektedir. Bahçeli Kasabası’nda bulunan ve Roma havuzu ismiyle isimlendirilen antik havuza hayat veren kaynak suyunun Roma Zamanı’nda yapılan kemerlerle taşınmasına yönelik oluşturulan kemerlerden ötürü kasaba Kemerhisar ismini almıştır.

KONSTANTİN VE HELENA (ESKİ ANDAVAL) KİLİSESİ

Konstantin ve Helena kilisesi, Niğde’yi Kayseri’ye bağlayan kara ve demir yolunun kenarında, kent merkezinin 8 km. kuzeydoğusunda, Aktaş’a bağlı Yeniköy’de yer almaktadır.Kilisenin kuzeyinde üç derslikli bir ilkokul binası bulunmaktadır.

Günümüzde büyük oranda yıkık olan kilisenin kitabesi yoktur. Periyot kaynaklarında da yapı hakkında bir bilgi bulunmamaktadır. Bu nedenle yapının inşa tarihi, banisi ve kime ithaf edildiği bilinmemektedir. Stzygowski yöredeki Rumlar’ın, kiliseyi imparator Konstantin?in annesi Helena’nın Kudüs seyahati sırasında inşa ettirdiğine inandıklarını belirtmektedir.

GÜMÜŞLER MANASTIRI

Kilisenin duvar fotoğraflarında en az üç farklı ustanın çalıştığı düşünülmektedir. Ana apsisteki üç şerit halindeki fotoğrafların en üstündeki Tahtta İsa, sağında iki melek, İncil muharrirlerinin sembolleri ile Desis sahnesinde yer alan Meryem ve havariler, en alttaki şeritte ise Kayserili Büyük Basileios, Nysa’lı Gregorios, Nazians’lı Gregorios üzere kilise babalarının fotoğrafları yer almaktadır. Manastırın yer aldığı Gümüşler Kasabası’nın Orta Çağ’daki ismi ve tarihi hakkında periyot kaynağı bulunmamaktadır. Büyük bir kaya kilisenin içine oyulan manastır Kapadokya bölgesindeki günümüze düzgün korunarak gelmiş ve en büyük manastırlardan birisidir. Kilisenin duvar fotoğraflarında en az üç farklı ustanın çalıştığı düşünülmektedir. Ana apsisteki üç şerit halindeki fotoğrafların en üstündeki Tahtta İsa, sağında iki melek, İncil müelliflerinin sembolleri ile Desis sahnesinde yer alan Meryem ve havariler, en alttaki şeritte ise Kayserili Büyük Basileios, Nysa’lı Gregorios, Nazians’lı Gregorios üzere kilise babalarının fotoğrafları yer almaktadır.

ALÂEDDİN CAMİİ

Niğde sancak beyefendisi Ziynettin Beşare tarafından 1223 yılında yaptırılmıştır. Kitabesine nazaran yapının mimarları, üstad Sıddık ve kardeşi Gazi’dir. Ayrıyeten inşa kitabesinde, Müstenireddin ismi geçmektedir, bu şahsın caminin inşaatından sorumlu üretim yöneticisi olduğu anlaşılmaktadır. Kimi tamiratlarla günümüze gelen camii, orjinal özelliğini büyük ölçüde korumakta ve fonksiyonunu devam ettirmektedir.

Camii iki kapılıdır. Doğuya bakan kapı üzerinde yaz aylarında 09.30 – 11.00 saatleri ortasında güneş ışıklarının bıraktığı gölge, kapının taş maharetli elleriyle işleyen ustanın “Taçlı Bayan Başı” nı ortaya çıkartmaktadır. Efsaneye nazaran usta, âşık olduğu ve hiç evlenemeyeceğini bildiği Niğde Sancak beyefendisinin kızına duyduğu aşkı sonsuza dek yaşatmak için mevzuyu kapı süslemesindeki taşa resmetmiştir. Yapı, harim ile kuzeydoğu köşesine yerleştirilen tek şerefeli minareden oluşmaktadır.

SUNGURBEY CAMİİ

Camiinin inşa kitabesi yoktur. Lakin 1335 yılı civarında yapıldığı düşünülmektedir. İlhanlı devrinde Niğde Valisi olan Sungur Beyefendi tarafından yaptırılmıştır. Mescidinin mimarı bilinmemektedir. Ancak mimber ile muhtemelen kuzey taç kapısının ahşap kapı kanatlarını Hoca Ebubekir, daha sonraki periyoda ilişkin doğu taç kapısının ahşap kapı kanatlarını ise Hacı Muhammed isimli ustalar yapmıştır. Niğde kalesinin güneybatı istikametindedir.

NİĞDE KALESİ

Niğde Kalesi, Eski Niğde kentinin bulunduğu zirveyi çevreleyen kale üç surla çevrilmiştir. Ancak birçok yeri yıkılmış olan kalenin vücutlarının bir kısmı meskenlerin duvarı olmuştur. Bugün zirvenin kuzeydoğusunda bir hisarı içine alan kısım ayakta kalabilmiştir. Yakın vakte ilişkin yıkıntıları ortasında meskene çevrilen iki burcun kalıntıları görülebilmiştir. Bu sur muhtemelen Sungurbey Cami’nin yanına kadar uzanıyordu. Sungurbey Mescidi’nin karşısındaki surlardan ayakta kalan az bir kısım restore edilmiştir. Batı taraftaki sur ve burçlar büsbütün kaybolmuştur. Kalenin ayakta kalan tek burçtan ibaret ana kulesi doruğun en yüksek noktasına yapılmıştır. Nispeten daha düzgün korunmuş olan bu ana kule, dikdörtgen burçlara yaslanan surlardan çok daha yüksektir. Ana kulenin duvarları yıkılmamış ise de iç kısmında bulunan birçok oda ve hücre büsbütün harap olmuştur.

NİĞDE SAAT KULESİ

Niğde Saat Kulesi, Niğde ilinin Niğde ilçesinde bulunan saat kulesi. Ziya Paşa tarafından 1866 yılında yaptırılan 41 metre yüksekliğindeki kule Niğde Kalesi üzerinde yükselmektedir.

HÜDAVENT HATUN TÜRBESİ

Hüdavent Hatun Türbesi; taç kapısı üzerindeki inşa kitabesine nazaran, 712H./ 1312–13 M. yılında yapılmıştır. Anadolu Selçuklu Hükümdarı IV. Rukneddin Kılıç Aslan’ın kızı Hüdavend Hatun yaptırmıştır. Günümüze kimi tamiratlar görerek gelen türbe, özgün özelliğini korumaktadır. Yapı, tek katlı ve sekizgen planlı türbeler kümesine girer. Yapı inşasında sarımtırak renkte ince istikameti trakit taşı; kapı ve pencerelerin söve, kemer ve lentolar ile kasnaktaki nesil ve kitabelerde beyaz mermer kullanılmıştır. Kasnaktaki sivri kemerli alınlıklardaki bezemelerle, pencerelerdeki figürlü süslemelerde ve pencere şebekelerinde daha ince dokulu ve sert olan kırmızımtırak renkte taş; iç yerin kubbe kasnağında sağır sivri kemerlerde siyah kesme taş kullanılarak epeyce varlıklı gerece yer verilmiştir. Kaynak: Niğde Müzesi, Niğde Kültür Turizm Müdürlüğü, Türkiye Kültür Portalı, Niğde Belediyesi