Türkiye’de kuduz olayları: Risk artıyor mu, istatistikler ne?

Bitlis‘in Adilcevaz ilçesinde, başıboş köpeklerin ısırması sonucu kuduz teşhisiyle tedavi gördüğü hastanede ömrünü yitiren 11 yaşındaki Mustafa Erçetin’in cenazesi bugün köyünde toprağa verildi. Türkiye’de geçen yıl “kuduz riskli temas” sebebiyle 250 bin kişi tedavi oldu.

Bitlis’in Adilcevaz ilçesinde, başıboş köpeklerin ısırması sonucu kuduz teşhisiyle tedavi gördüğü hastanede ömrünü yitiren 11 yaşındaki Mustafa Erçetin’in cenazesi, köyünde toprağa verildi

Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ) datalarına nazaran her yıl dünyada 59 binden fazla insan kuduz nedeniyle ömrünü yitiriyor. Hastalık bilhassa Asya ve Afrika kıtalarında yaygın olarak görülüyor.

Her yıl Asya’da yaklaşık 35.000 kişinin Afrika’da ise 21.000 kişinin kuduz hastalığına yakalandığı iddia ediliyor.

Sağlık Bakanlığı’nın açıklamasına nazaran, Türkiye’de yılda yaklaşık 250 bin kuduz kuşkulu temas bildirimi yapılıyor ve bunların çoğunluğu da hastalıktan korumak için aşı programına alınıyor.

Bakanlık, insan hadiselerinin birçoklarına kuduz köpeklerin sebep olduğu ısırıkların neden olduğunu kaydediyor.

Resmi datalara nazaran 2021 yılında Türkiye’de 250 bin 375 kuduz riskli temas görülürken, bunlardan 3’ünde kuduz hastalığı gerçekleşti.

2008 yılından bu yana kuduz olayları incelendiğinde, en fazla 2014 yılında 4 kişinin kuduz olduğu görülüyor.

Türkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanlık Derneği (EKMUD) İdare Şurası Üyesi Dr. Emine Parlak, Türkiye’de her yıl ortalama 1-2 hadise görüldüğünü belirterek, 2022 bilgilerinin şimdi paylaşılmadığını kaydediyor.

Basına yansıyan bilgilere nazaran bu yıl tek olayın Bitlis’te görüldüğünü belirten Parlak, “Kuduz riski artıyor diyemeyiz” değerlendirmesinde bulunuyor:

“Kuduz riski artıyor diyemeyiz. 2008 yılından beri aşağı üst daima birebir sayıda kuduz olayı görülmüş.”

“Sadece tahminen farkındalık arttığı için, sıhhat merkezlerine başvuran kuduz riskli temas sayısının arttığını söyleyebiliriz.”

2008 yılında kuduz riskli temas sebebiyle hastanelere başvuran kişi sayısı 190 binken, 2021 yılında bu sayı 250 bine çıkmış. Beşerler daha şuurlu bir formda aşı olmaya gitmişler.”

“Sadece buradaki artıştan yola çıkarak, kuduz riski artmıştır diyemeyiz. İnsanların farkındalığı ile de ilgili olabilir, sahiden artmış da olabilir.”

Belirti görülmeden evvel tedavi koşul

Belirtileri görülmeye başladıktan sonra tedavisi olmayan ve vefatla sonuçlanan bir hastalık olan kuduz, enfeksiyon hastalıkları içinde en yüksek vefat oranına sahip.

Belirtilerin görülme mühletinin dört gün kadar kısa olabileceği üzere; 27 ay, 6 yıl ve hatta 19 yıla kadar uzayan olayların da olduğu belirtiliyor.

Semptomların ortaya çıkmasından sonra aşıların yarar etmediği ve ortalama 18 gün sonra hastanın hayatını kaybettiği biliniyor.

Dr. Parlak, “Enfeksiyon hastalıkları içerisinde hastalık geliştikten sonra en fazla öldüren hastalık bu, vefat oranı çok yüksek. Klinik bulgular ortaya çıktıktan sonra güzelleşen hadiseler çok ender fakat onların da teşhisiyle ilgili kuşkular var” diyor.

Ancak belirtiler başlamadan evvel uygulanan aşı ve öteki tedavilerle bu ölümcül hastalıktan kurtulabilmek mümkün.

Erçetin’in öldüğü birebir bölgede temaslı hasta taraması yapılırken, köpek tarafından ısırıldığını söyleyen öbür bir çocuk vaktinde aşı ve immunglobulin uygulanması ile hastalığa yakalanmaktan kurtuldu.

Parlak, “Isırılan bölgeye nazaran, virüs ölçüsüne nazaran semptom gösterme mühleti değişebiliyor. Mikrobun alınmasından semptom gösterilmesine kadar geçen mühlet ortalama 1-3 ay. Lakin yıllar sonra semptom görülen olaylar da var” diyor.

O yüzden bir kuduz kuşkusuyla karşılaşıldığında, kesinlikle, hiç vakit kaybetmeden bir sıhhat kuruluşuna başvurmak gerektiğini söylüyor:

“Kuduz virüsünün girişinin ve ilerlemesinin durdurulması için en değerli basamak yara içine basınçlı bol su verilerek, yaranın su ve sabunla 10-15 dakika temizlenmesidir. Bu biçimde kuduz hastalığı %90 oranında önlenmiş olur.”

“Böyle bir temasla karşı karşıya geldiklerinde en evvel yapmaları gereken şey bol su ile bölgeyi yıkamak. Bizim için en kıymetli şey, birinci müdahaleyi bol su ile yapmak. Daha sonra en yakın sıhhat kuruluşuna başvurulmalıdır.”

Yüzde 36 oranında sığırlardan bulaşıyor

Dr. Parlak, Türkiye’deki kuduz olaylarının %90 oranında evcil hayvanlardan bulaştığını kaydediyor. Birinci sırada köpeklerden bulaşan kuduzlar bulunuyor.

Parlak, Türkiye’deki olayların %43 oranında köpeklerden, %36 oranında sığırlardan bulaştığını kaydediyor ve “En çok gördüğümüz bulaş yolu hayvan ısırıklarından tükürükle bulaşmadır” diyor:

“Dünya Sıhhat Örgütü’ne nazaran Türkiye, kuduz açısından endemik bölge olarak bedellendiriliyor. Çünlü olay oranı daima devam ediyor. Kuduz Türkiye’de Afrika ya da Asya’nın belirli bölgelerinde olduğu kadar ağır değil lakin tekrar de temas mümkünlüğü fazla.”

Parlak’a nazaran, sokaktaki her hayvana da kuduz riski gözüyle bakmamak gerekiyor. Gerçekten bütün temaslar da kuduzla sonuçlanmıyor.

Peki, bir sığırda ya da köpekte kuduz riski olduğunu nasıl anlayabiliriz? Parlak, “Hayvanda sonluluk, korkaklık, saldırganlık ve ısırma isteği görülüyor” diyor:

“Yutma zahmetine bağlı olarak ağzının kenarlarından salyalar akıyor ya da ayaklarında felçler görebiliriz, bu hayvanlardan uzak durmamız ve en kısa müddette tarım orman müdürlüğüne haber vermemiz gerekiyor.”

İnsanlardaki belirtilerini ise, “ateş, boğaz ağrısı, baş ağrısı, mide bulantısı, sonluluk ve birinci ısırılma yerindeki yanma ve karıncalanma hissi çok tipik bir belirti. O bölgede bir karıncalanma olması genelde buna işaret ediyor” biçiminde sıralıyor.

Uzmanlar kuduz hastalığı ve kuduz riskli temas olgularıyla uğraşta başarılı olabilmek için olguların kayıtları nizamlı tutulması, yaban hayvanlarının oral yem ile aşılanma çalışmalarına devam edilmesi ve halkın erken müracaat konusunda bilinçlendirilmesi gerektiğini söylüyor.