Yapay zeka geleceğin büyük salgınlarını belirledi: En büyük risk, Dang Humması, Chikungunya ve İnfluenza A H1N1 virüsleri

Yakın Doğu Üniversitesi, yapay zeka modelleri kullanarak İnfluenza A H1N1, Chikungunya, Dang, Kırım Kongo Kanamalı Ateşi, Ebola, Sarı Humma, HIV, İnfluenza A H3N2, İnfluenza A H5N1, Batı Nil ve SARS-CoV-1 virüslerinin her biri için 22’şer yıllık projeksiyonlar yaparak; hangi virüslerin hangi yıllarda büyük salgınlara neden olabileceğini ortaya koydu. 

COVID-19 fiilen sonlanmasa da, yarattığı toplumsal telaşlar neredeyse büsbütün ortadan kalkmış görünüyor. Pekala, gelecekte bizleri neler bekliyor? Öbür salgın hastalıklar da pandemiye dönüşme riski taşıyor mu? Yakın Doğu Üniversitesi, yapay zeka ve matematiksel modellemelerden yararlanarak bu sorulara ve çok daha fazlasına net karşılıklar veren kıymetli bir çalışmaya imza attı. 

Yakın Doğu Üniversitesi’nden Prof. Dr. Tamer Şanlıdağ, Doç. Dr. Dilber Uzun Özşahin, Doç. Dr. Cenk Serhan Özverel, Yrd. Doç. Dr. Berna Uzun, Yrd. Doç. Dr. Abdullahi Garba Usman, Dr. Nazife Sultanoğlu ve Dr. Cemile Bağkur imzasını taşıyan çalışmada; İnfluenza A H1N1, Chikungunya, Dang, Kırım Kongo Kanamalı Ateşi, Ebola, Sarı Humma, HIV, İnfluenza A H3N2, İnfluenza A H5N1, Batı Nil ve SARS-CoV-1 virüslerinin her biri için 22’şer yıllık projeksiyonlar yapılarak hangi virüslerin hangi yıllarda büyük salgınlara neden olabileceğini ortaya koydu. 

Dang Humması virüsü 3,5 milyon ve Chikungunya Virüsü 1,1  milyon hadiseye ulaşabilir

“Yapay Zeka Uygulaması ile Gelecekte Olabilecek Olası Salgınların Kestirimi. Birinci Salgın Hangi Virüsle? Ne Vakit?” ismiyle raporlaştırılarak başta Cumhurbaşkanlığı, Başbakanlık, Sıhhat Bakanlığı, Ulusal Eğitim Bakanlığı, Cumhuriyet Meclisi ve Türkiye Cumhuriyeti Lefkoşa Büyükelçiliği olmak üzere pek çok kuruma da sunulan çalışma; İnfluenza A H1N1 virüsünün 2032 yılında yaklaşık 550,000 olay sayısıyla; Chikungunya Virüsü’nün 2037 yılında yaklaşık 1,1 milyon hadise sayısıyla ve  Dang Humması Virüsü’nün ise 2042 yılında yaklaşık 3,5 milyon olay sayısıyla dünyayı tesiri altına alacak büyük salgınlara neden olabileceğini belirledi. 

Bir öbür sonuca nazaran ise HIV infeksiyonlarındaki artış geçmiştekine emsal biçimde önümüzdeki 22 yıllık dönemde da devam edecek. Öteki yandan, Kırım Kongo Kanamalı Ateşi, Ebola, Sarı Humma, İnfluenza A H3N2, İnfluenza A H5N1, Batı Nil ve SARS-CoV-1 virüsler ise bir pandemiye dönüşme potansiyeli taşımıyorlar.

Prof. Dr. İrfan Suat Günsel: “Geçmiş deneyimlerimizin bir sonucu olarak hazırladığımız ve geleceğin muhtemel büyük salgınlarını belirleyen raporumuzu insanlığa duyduğumuz sorumluluğun bir gereği olarak kamuoyunun dikkatinize sunuyoruz.”

COVID-19 pandemisi periyodunda yaptıkları çalışmalara değinen Yakın Doğu Üniversitesi Mütevelli Heyeti Lideri Prof. Dr. İrfan Suat Günsel, “Pandeminin birinci gününden itibaren bütün imkanlarımızı seferber ederek geliştirdiğimiz hami burun spreyi Olirin, Sıhhat Bakanlığımızın akabinde Türkiyemiz Sıhhat Bakanlığı’ndan da kullanım müsaadesi alan ülkemizin yerli ve ulusal PCR Teşhis ve Varyant Tahlil Kiti, taşınabilir ve hastane tipi teneffüs aygıtları üzere pek çok proje ile bu periyodun yarattığı gereksinimleri karşılamak için çalıştık” sözünü kullandı. “Pandemi devrinde, bilim insanlarımızın yapay zeka ve matematiksel modellemelerden de yararlanarak hazırladığı raporlarla; devletimize, salgın sürecini yönetme konusunda bilgi sağlarken telaş yaratan belirsizlikleri de güçlü bir bilimsel yerde cevaplayarak çok kıymetli bir vazifesi yerine getirdik” diyen Prof. Dr. Günsel, “Geçmiş deneyimlerimizin bir sonucu olarak hazırladığımız ve geleceğin mümkün büyük salgınlarını belirleyen raporumuzu da insanlığa duyduğumuz sorumluluğun bir gereği olarak kamuoyunun dikkatinize sunuyoruz” tabirini kullandı. 

Prof. Dr. Tamer Şanlıdağ: “WHO, CDC, ECDC, PAHO’dan elde ettiğimiz 11 RNA virüsüne ilişkin dataları, 4 farklı hibrit yapay zeka modeli ile tahlil ettik.”

Yapay zeka modellerinin, karar alma süreçlerinde hayli değerli bir doğruluk oranına ulaştığını vurgulayan Yakın Doğu Üniversitesi Rektör Vekili Prof. Dr. Tamer Şanlıdağ, “Yapay Zeka Uygulaması ile Gelecekte Olabilecek Beklenen Salgınların Kestirimi. Birinci Salgın Hangi Virüsle? Ne Vakit?” başlığı ile raporlaştırdıkları çalışmanın da geleceğin büyük salgınları ile ilgili kıymetli sonuçlar ortaya çıkardığını söyledi. 

Araştırmada kullandıkları 11 RNA virüse ilişkin mutasyon oranları, aşı varlığı, Ro kıymetleri, yıllık olay ve vefat sayıları gibi kriterlerle ilgili dataları; 2000-2022 yıllarını kapsayacak halde Dünya Sıhhat Örgütü (WHO) CDC (Centers for Disease Control and Prevention), ECDC (European Center for Disease and Prevention) ile PAHO (Pan American Health Organization) üzere değerli kurumlardan elde ettiklerini söyleyen Prof. Dr. Şanlıdağ, “2000’den bu yana her virüs tipi için gözlenen datalar, Linear Regression-Gaussian Process Regression (LR-GPR), Linear Regression-Least Square Boost (LR-LSQBOOST), Linear Regression-Support Vector Machine (LR-SVM), Linear Regression-Regression Tree (LR-RT) üzere 4 farklı hibrit yapay zeka modeli ile tahlil edilerek sonuçlara ulaşıldı” dedi. Prof. Dr. Tamer Şanlıdağ, hazırladıkları çalışmanın doğruluk oranını ise yüzde 88 ila yüzde 99 olarak açıkladı.

Büyük salgın yaratma potansiyeli en yüksek olan virüslerden Dang Humması, Chikungunya virüslerinin sivrisinekler aracılığı ile yayıldığını hatırlatan Prof. Dr. Tamer Şanlıdağ, global ısınma ve iklim değişiklikleri nedeniyle artan sıcaklıkların, bu hastalıkların bulaşını hızlandıran konakların yaygınlaşmasını sağladığı ihtarını yaptı. 

Kaynak: (BYZHA) – Beyaz Haber Ajansı